کافئین برای بدن مفید است یا ضرر دارد

به گزارش خبرگزاری مهر، غزاله اسلامیان، با اشاره به اینکه کافئین به عنوان ماده‌ای محبوب و نوشیدنی بی‌خوابی شناخته می‌شود، اظهار کرد: پس از نوشیدن قهوه یا نوشیدنی‌های انرژی زا، کافئین در عرض حدود ۱۵ تا ۴۵ دقیقه جذب و وارد مغز می‌شود.
وی افزود: این ماده با جایگزینی در محل گیرنده‌های آدنوزین (نوروترانسمیتر خواب‌آور) باعث می‌شود خواب‌آلودگی کمتر، هوشیاری و تمرکز بیشتر، دوپامین و نوراپی‌نفرین تحریک و در نهایت احساس انرژی و خلق و خو بهتر تجربه شود؛ این همان احساسی است که باعث محبوبیت جهانی قهوه و نوشیدنی‌های انرژی‌زا شده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، با اشاره به اینکه بدن ما با مصرف مشخصی از کافئین، نسبت به تحمل آن مقاوم می‌شود، ادامه داد: به این معنی که همان مقدار کافئین قبلی، دیگر اثر کافی ندارد و فرد به‌تدریج به دوزهای بیشتر نیاز پیدا می‌کند.
وی ادامه داد: قطع ناگهانی کافئین باعث سردرد، بی‌حوصلگی، خستگی و حتی خلق افسرده می‌شود.
اسلامیان با بیان اینکه کافئین بیش از ۴۰۰ میلی‌گرم در روز برای بزرگسالان، حدود ۴ فنجان قهوه معمولی عوارضی دارد، ادامه داد: اضطراب، تپش قلب، بی‌خوابی، تحریک‌پذیری، افزایش فشار خون و مشکلات گوارشی از عوارض مصرف بیش از حد کافئین است.
وی اضافه کرد: در نوجوانان آستانه استفاده از کافئین‌ها بسیار پایین‌تر است و حداکثر ۱۰۰ میلی‌گرم در روز توصیه می‌شود.
اسلامیان با اشاره به اینکه تحقیقات نشان می‌دهد بسیاری از دانش‌آموزان، دانشجویان و حتی کارمندان، در زمان‌های استرس‌زا از کافئین به‌عنوان یک «مکانیزم مقابله‌ای» استفاده می‌کنند، ادامه داد: در شب‌های امتحان، ساعات کاری طولانی، کم‌خوابی و پروژه یا آزمون‌های پر فشار معمولاً افراد از کافئین استفاده می‌کنند.
به گفته وی، پژوهش‌ها نشان داده‌اند که مصرف بالای کافئین، به ویژه از نوشیدنی‌های انرژی‌زا و قهوه، با افزایش اضطراب، استرس و حتی افسردگی مرتبط است و نکته مهم این است که این ارتباط «دلیل و معلول قطعی» نیست؛ یعنی مشخص نیست آیا کافئین باعث اضطراب می‌شود یا افراد مضطرب بیشتر سراغ کافئین می‌روند اما به طوری کلی ارتباط قوی وجود دارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در پاسخ به این سوال که چرا نوشیدنی‌های انرژی زا بیشترین مشکل را ایجاد می‌کنند؟ گفت: این نوشیدنی‌ها علاوه بر کافئین، معمولاً حاوی شکر زیاد، گیاهان محرک، افزودنی‌هایی مانند گوارانا (۴ برابر کافئین بیشتر از دانه قهوه) هستند که همین ترکیب باعث می‌شود ضربان قلب بالا برود، بی‌قراری و اضطراب افزایش یابد، خواب به‌شدت مختل وبدن دچار افزایش ناگهانی انرژی و پس‌از آن سستی و رخوت شود که این واکنش‌ها در نوجوانان، افراد کم‌خواب، و کسانی که سابقه اضطراب دارند شدیدتر است.
اسلامیان با بیان اینکه مصرف کم تا متوسط کافئین می‌تواند تمرکز را افزایش، خلق را بهتر، هوشیاری را بالا، عملکرد ورزشی را تقویت و حتی خطر برخی بیماری‌ها را کاهش دهد (در مورد قهوه) تاکید کرد: بنابراین کافئین «بد» نیست؛ بلکه مقدار و زمان مصرف آن تعیین‌کننده اثر آن است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به افرادی که نسبت به مصرف کافئین حساسیت دارند توضیح داد: برخی گروه‌ها حتی با دوزهای پایین کافئین دچار اضطراب می‌شوند.
وی درباره این گروه‌ها توضیح داد: افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی، کسانی که خواب ناکافی دارند، نوجوانان و افرادی که مصرف زیاد و ناگهانی دارند به کافئین حساس اند به شکلی که برخی مطالعات نشان داده که افراد دارای اضطراب اجتماعی، پانیک یا اختلالات دوقطبی با دوزهای بالاتر از ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلی‌گرم دچار تشدید علائم می‌شوند.
این متخصص تغذیه و رژیم درمانی، با بیان اینکه کافئین در دوزهای بالا هورمون‌های استرس (کورتیزول و آدرنالین) را افزایش می‌دهد ادامه داد: کافئین دوز بالا سیستم عصبی سمپاتیک را فعال، حالت بیداری و آماده-حمله را تحریک، خواب را مختل می‌کند و همین بی‌خوابی اضطراب را بدتر خواهد کرد.
وی با اشاره به اینکه در واقع کافئین بدن را وارد وضعیت هشدار می‌کند اضافه کرد: این موضوع شبیه اتفاقی که در استرس رخ می‌دهد ایجاد می‌شود و این دو اثر روی هم جمع می‌شوند.
به گفته اسلامیان، مقدار مناسب استفاده از کافئین در بزرگسالان سالم تا ۳۰۰–۴۰۰ میلی‌گرم در روز، زنان باردار حداکثر ۲۰۰ میلی‌گرم، نوجوانان حداکثر ۱۰۰ میلی‌گرم و در کودکان توصیه اکید عدم مصرف است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره زمان‌بندی استفاده از کافئین نیز اضافه کرد: بعد از ساعت ۳ ظهر کافئین مصرف نکنید و توجه داشته باشید ناشتا بودن اثر آن را تشدید می‌کند، پس بهتر است همراه غذا باشد.
اسلامیان، استفاده از چای سبز کافئین کمتر، اثر آرام‌بخش ال-تیانین، قهوه کم‌کافئین و شکلات تلخ را جایگزین‌های سالم برای استفاده از قهوه عنوان کرد.
وی به افرادی که دچار اضطراب هستند توصیه کرد؛ آب زیاد برای جلوگیری از دهیدراته شدن بدن استفاده کنید و مصرف نوشیدنی‌های انرژی زا را قطع کنید ضمن اینکه مصرف قهوه را کاهش داده و بعد از ظهرها کافئین مصرف نکنید.
اسلامیان با اشاره به اینکه کافئین در مقدار کم تا متوسط می‌تواند کمک‌کننده باشد، خاطرنشان کرد: در مقادیر بالا یا در افراد حساس، به ویژه نوجوانان و افراد مضطرب، می‌تواند استرس، اضطراب و بی‌خوابی را تشدید کند ولی مهم‌ترین نکته این است که بدن خود را بشناسیم، اگر با مصرف کافئین قلب‌تان تند می‌زند، بی‌قرار می‌شوید یا خوابتان مختل می‌شود، وقت آن است که کمترش کنید.